I. Honden en hun Voorouders

De evolutietheorie 

In de negentiende eeuw publiceerde Charles Darwin zijn boek ‘The Origin of Species’, zijn theorie die inhoudt dat planten en dieren voortkomen uit wat hij ‘natural selection’ noemde. Iedere plant- of diersoort heeft te maken met bestaansuitdagingen. Planten en dieren die zich het beste aan kunnen passen hebben de grootste kans om te blijven voortbestaan en zich te reproduceren. Hoewel deze theorie toentertijd enorm omstreden was, is het vandaag de dag één van de meest elementaire theorieën in de moderne wetenschap. De basisgedachte achter ‘evolutie’ is dat al het leven op aarde verbonden is met elkaar en terug te leiden is tot een gemeenschappelijke voorouder. De diversiteit in de hedendaagse flora en fauna is een product van Darwins ‘natural selection’ (natuurlijke selectie). We spreken in dit verband over ‘the survival of the fittest’, het voortbestaan van de best aangepaste soort in termen van overleving en voortplanting in een veranderende en uitdagende wereld.

Genetica

Darwin had nog geen weet van genetica, maar zijn observaties bleken juist te zijn. Een eeuw later ontdekten wetenschappers immers dat het mechanisme van evolutie besloten ligt in het DNA, de genetische code die bepalend is voor het ‘aan’ of ‘uit’ staan van genetische eigenschappen. Dit kunnen zowel biologische eigenschappen als gedragseigenschappen zijn. De genen worden doorgegeven van ouders aan hun nageslacht. Het DNA verandert - tamelijk willekeurig - in dit zich steeds herhalende proces (van generatie op generatie). Deze veranderingen, die essentieel zijn voor evolutie, worden mutaties genoemd. Positieve mutaties zullen in de regel het voortbestaan van een plant of dier beschermen, terwijl negatieve mutaties vaak tot het uitsterven van een individu of zelf van een hele soort leiden. Dit proces is gelijk aan eerdergenoemde natuurlijke selectie. Mutaties kunnen op termijn zelfs zorgen voor het ontstaan van compleet nieuwe plant- of diersoorten.

De hond en de wolf

Zo hebben mensen en mensapen een gezamenlijke voorvader, die tussen zes en acht miljoen jaar geleden leefde. Ook honden en katten hebben, samen met beren en wezels, een gemeenschappelijke voorouder, de Dormaalocyon, een dier van ongeveer een kilogram dat 55 tot 66 miljoen jaar geleden in bomen leefde. Rond die tijd stierven de dinosaurussen overigens uit. De eerste echte wolf-/hondachtige ontstond ongeveer 40 miljoen jaar geleden. De domesticatie van de eerste wolven door de (vroege) mens vond pas veel later in Europa of in Azië plaats, tussen 15.000 en 30.000 jaar geleden. De meeste geleerden zijn ervan overtuigd dat de hond een afstammeling is van de grijze wolf, maar het is theoretisch ook nog mogelijk dat de hoge mate van genetische verwantschap een gevolg is van het paren van wolven met honden. Wolven en honden zouden dan dus enkel een gemeenschappelijke voorouder hebben. Wij gaan van de gangbare theorie uit.

Afbeelding 1: de 'Dormaalocyon', de prehistorische voorouder van honden en katten

Taxonomie

In de achttiende eeuw bedacht de Zweedse wetenschapper Carolus Linnaeus een systeem om alle plant- en diersoorten (en andere organismen) op aarde zo accuraat mogelijk te classificeren. We spreken in dit verband over ‘taxonomie’. Dieren binnen een ‘soort’ kunnen zich met elkaar voortplanten. Bij verschillende diersoorten kan dit niet. Vandaag de dag wordt nog altijd dit systeem van Linnaeus gebruikt, maar dan bijvoorbeeld in combinatie met DNA-studies. Taxonomie is eigenlijk een wetenschappelijke structurering van de evolutie. Het systeem van Linneaus bestaat, van groot naar klein, uit rijken, stammen, klassen, orden, families, geslachten, soorten en ondersoorten. De hond hoort thuis in het rijk ‘Animalia’ (dieren), de stam ‘Chordata’ (chordadieren), de klasse ‘Mammalia’ (zoogdieren), de orde ‘Carnivora’ (roofdieren), de familie ‘Canidae’ (hondachtigen), het geslacht ‘Canis’, de soort ‘Canis Lupus’ en - tot slot - de ondersoort ‘Canis Lupus Familiaris’.

Vroege domesticatie van honden

De actieve relatie tussen de mens en de hond, of eigenlijk toen nog de (grijze) wolf, ontstond tussen 15.000 en 30.000 jaar geleden. Wolven kwamen mogelijk op het eten af dat mensen in hun nederzettingen bewaarden. Vriendelijke exemplaren werden daarbij door de mens geaccepteerd, en het is goed denkbaar dat er bewust voor gekozen werd om deze wolven binnen de gemeenschap te houden, omdat zij beschikten over eigenschappen die zeer bruikbaar waren voor de mens. Te denken valt aan het superieure reukvermogen, dat onder meer van pas kwam bij de jacht. De eerste ‘honden’ fungeerden mogelijk ook als goede alarmsystemen. Wanneer vijandige vreemdelingen het kamp naderden, begonnen zij te ‘blaffen’. De wolven waren op hun beurt ook gebaat bij de relatie met de mens, want ze hoefden op deze manier minder moeite te doen voor hun maaltijden en ze woonden op een veilige plaats. Als roedeldieren konden zij het gezelschap bovendien waarderen.

Menselijke selectie

Domesticatie is het proces waarmee de mens dieren (of planten) zodanig van eigenschappen verandert dat deze steeds meer aangepast raken aan het leven dichtbij en in dienst van de mens. Het is zeer waarschijnlijk dat de voor beide partijen bevorderlijke relatie tussen de mens en de wolf op meerdere plaatsen tegelijk in de wereld ontstond. De mens selecteerde de wolven die de meeste voordelen boden en verjaagde of doodde de wolven die zich niet naar wens gedroegen, bijvoorbeeld de wolven die agressief waren of die slecht te trainen bleken te zijn. Door deze menselijke selectie, en door factoren als het klimaat en het type jacht dat werd uitgeoefend door bepaalde groepen mensen, ontstonden geleidelijk de eerste hondenrassen, de oerrassen. De wolven begonnen echt deel uit te maken van de gemeenschap. De mens werd daarbij steeds beter in het versterken of verzwakken van hun biologische eigenschappen en gedragseigenschappen.

Nog altijd (bijna) een wolf

De ontwikkeling van de hond is in de laatste eeuwen in een extreme stroomversnelling gekomen door de menselijk invloed, en dan met name door het selectieve fokken met honden. Hierdoor bestaan er nu meer dan 400 hondenrassen en -variëteiten. Toch moeten we ons, zeker als het om de voeding van onze honden gaat, steeds blijven realiseren dat de hond genetisch gezien nog vrijwel identiek is aan de wolf. Er is slechts een genetisch verschil van 0,2%. Met andere woorden, genetisch zijn honden en wolven voor 99,8% gelijk aan elkaar. Het is, gezien het digestieve systeem van de hond, onmogelijk om van de hond, die echt een carnivoor (vleeseter) is, een omnivoor (alleseter) of herbivoor (planteneter) te maken. De voeding van de hedendaagse hond zal dan ook grotendeels gelijk dienen te zijn aan de voeding van zijn voorouder, de wolf. Het is aan te bevelen om een dieet samen te stellen dat zoveel mogelijk recht doet aan de aard van je hond als carnivoor.

Natuurlijk dieet van honden

Het is een gezond uitgangspunt om je hond een dieet aan te bieden dat zoveel mogelijk lijkt op dat wat een wolf in de natuur aan voedingsstoffen binnenkrijgt. Het aan honden voeren van een ‘oer-dieet’ van vers vlees, in combinatie met andere verse voedingsmiddelen, is een vorm van ‘species appropriate’ (passend bij de diersoort) en ‘biologically appropriate’ (biologisch verantwoord) voeren. Carnivoren zijn dieren die hun voedsel binnenkrijgen door prooidieren te doden en te verorberen. Vaak zijn deze prooidieren herbivoren (planteneters), soms omnivoren (alleseters) en af en toe andere carnivoren. Carnivoren eten dus - welbeschouwd - niet enkel vlees, orgaanvlees en botten, maar ook het plantaardige materiaal dat de prooidieren hebben gegeten die zij verschalken. Als een wolf een prooi opeet, dan begint hij met de maaginhoud, daarna eet hij de organen en dan pas het spiervlees. Als laatste eet hij (deels) de botten en de huid, vooral in de winter, als jagen lastig is.

Afbeelding 2: wolven verorberen samen een prooi

naar het volgende hoofdstuk >